Ramon Llull, the Global Middle Ages, and the Teaching of History: possible approaches

Authors

DOI:

https://doi.org/10.5007/2175-7976.2021.e76832

Abstract

Those who detract and those who extol the Middle Ages agree that it is a phase in Europe’s past. The purpose of this article is to move beyond this perspective, linking the Global Middle Ages to the Teaching of History. For this, some concepts such as integration, connection, and interaction will be used to understand an experience of globality. We will follow the trajectory of Ramon Llull (ca. 1232-1316), Majorcan philosopher whose extensive and multi-faceted body of work has been increasingly translated and researched in Brazil. However, teachers of History rarely use Llull’s trajectory and ideas in their teaching. Aiming to offer paths and possibilities, we will analyze the potential of some comics about the philosopher and of some children’s and youth adaptations of the Lullian corpus, indicating teaching approaches and creating teaching materials.

Author Biography

Guilherme Queiroz de Souza, Universidade Federal da Paraíba

Departamento de História da Universidade Federal da Paraíba

História Medieval

References

A HISTÓRIA DE RAMON LLULL (1232-1316) EM QUADRINHOS. Adaptação para o português: Tatyana Nunes Lemos. Revisão final: Ricardo da Costa. Disponível em: https://www.ricardocosta.com/historia-de-ramon-llull-1232-1316-em-quadrinhos. Acesso em: 20 mar. 2020.

ABULAFIA, David. Mediterranean History as Global History. History and Theory, Middletown, v. 50, n. 2, p. 220-228, 2011.

ABU-LUGHOD, Janet. Before European Hegemony: The World System A.D. 1250-1350. Nova York: Oxford University Press, 1989.

ALMEIDA, Néri de Barros; DELLA TORRE, Robson (org.). O Mediterrâneo medieval reconsiderado. Campinas: Editora da Unicamp, 2019.

ANTUNES, Tiana Andreza Melo; OLIVEIRA, Thaís Martins de. A literatura infantil em sala de aula nos anos iniciais: a importância dos contos. Revista de Letras, Curitiba, v. 19, n. 26, p. 16-33, 2017.

APOLINÁRIO, Maria Raquel. Projeto Araribá: História. São Paulo: Moderna, 2014.

AUCA DE RAMON LLULL. Texto: Joan Vilamala. Ilustrações: Jaume Gubianas. Manacor: Ajuntament de Manacor, 2003. Disponível em: http://www.auques.cat/auca.php?auca=llull. Acesso em: 27 mar. 2020.

BAYARD, Adrien; BOVO, Cláudia Regina. Histórias conectadas da Idade Média: abordagens globais antes de 1600. Esboços, Florianópolis, v. 27, n. 44, 2020.

BONNICI, Thomas. De Mazara a Lucera: os muçulmanos na Sicília, em Malta e na Itália, 827-1300. Maringá: Massoni, 2018.

BORGOLTE, Michael. A Crisis of the Middle Ages? Deconstructing and Constructing European Identities in a Globalized World. In: LOUB, Graham A.; STAUB, Martial

(ed.). The Making of Medieval History. York: York Medieval Press, 2017. p. 70-84.

BORRÁS RULLÁN, J. Lo que dice el Bto. Ramón Lull de los Mongoles o Tártaros.

Boletí de la Societat Arqueológica Luliana, Palma de Mallorca, v. 12, p. 7-10, 1909.

BRASIL. Ministério da Educação. Secretaria da Educação Básica. Base Nacional Comum Curricular. Brasília: MEC, 2017. Disponível em: http://basenacionalcomum.mec.gov.br/images/BNCC_EI_EF_110518_versaofinal_site.pdf. Acesso em: 15 mar. 2020.

BREVICULUM. Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Cod. St. Peter perg. 92, fol. 3v. Disponível em: https://digital.blb-karlsruhe.de/blbhs/content/pageview/105546. Acesso em: 27 mar. 2020.

BUTIÑÁ JIMÉNEZ, J. Sobre el escandaloso “Llibre de les bèsties” de Ramón Llull y su audiencia. Espacio, Tiempo y Forma, Serie III, Historia Medieval, Madri, n. 17, p. 79-94, 2004.

CHAMBOULEYRON, Rafael. Os historiadores e os mapas. Perspectivas de pesquisa e ensino. In: HENRIQUE, Marcio Couto (org.). Diálogos entre história e educação. Belém: Editora Açaí, 2014. p. 35-67.

CONRAD, Sebastian. O que é a História Global? Lisboa: Edições 70, 2019.

COSTA, Ricardo da. Ramon Llull (1232-1316) foi o filósofo da tolerância na Idade Média? O Livro do Tártaro e o Cristão (1288). In: SALATINI, Rafael; DIAS, Laércio Fidélis (org.). Reflexões sobre a Paz. Marília: Oficina Universitária, 2018. p. 115-138. v. 2.

CRESQUES, A. Atlas Catalão, Ms. Esp. 30, Bibliothèque nationale de France, 1375. Wikimedia Commons. Disponível em: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3b/El_mar_Mediterr%C3%A1neo_en_el_Atlas_catal%C3%A1n_de_Cresques_Abraham.jpg. Acesso em: 15 mar. 2020.

DOCUMENTÁRIO de Ibn Battuta é exibido em escolas. Portal da PROREXT – UFRGS, 2010. Disponível em: http://www.ufrgs.br/prorext-siteantigo/news/documentario-de-ibn-battuta-e-exibido-em-escolas. Acesso em: 20 mar. 2020.

EL HISTORIADOR y escritor Gaspar Valero visita La Salle Palma para inaugurar una exposición sobre Ramon Llull, Colegio La Salle Palma, 2016. Disponível em: http://www.lasallevalenciapalma.es/historiador-escritor-gaspar-valero-visita-la-salle-palma-inaugurar-una-exposicion-ramon-llull/. Acesso em: 15 mar. 2020.

ENLLULLA’T. Programa Educatiu sobre Ramon Llull - Unitats Didàctiques. enLLULLa’t, 2016. Disponível em: http://enllullat.cat/. Acesso em: 10 mar. 2020.

FORMIGA, Girlene Marques. As várias formas de ler clássicos literários: uma proposta com as adaptações. In: BARBOSA, Socorro de Fátima Pacífico (org.). Ensinar literatura através projetos didáticos e de temas caracterizadores. João Pessoa: Editora da UFPB, 2011. p. 25-57.

FRANKOPAN, Peter. Why We Need to Think About the Global Middle Ages. Journal of Medieval Worlds, Berkeley, v. 1, n. 1, p. 5-10, 2019.

GARCÍA FITZ, F. ¿La “España de las tres culturas”? El tópico de la tolerancia y los límites de la coexistencia en la España medieval. In: JESÚS MERINERO, M. (coord.). Diálogo de Civilizaciones Oriente-Occidente. Cáceres: Universidad de Extremadura, 2002. p. 127-155.

GARCÍA ESPADA, A. El Imperio Mongol. Madrid: Editorial Síntesis, 2017.

GARCÍA SANJUÁN, A. Cómo desactivar una bomba historiográfica: la pervivencia actual del paradigma de la Reconquista. In: AYALA MARTÍNEZ, C. de et al (coord.). La Reconquista: Ideología y justificación de la Guerra Santa peninsular. Madrid: La Ergástula Ediciones, 2019. p. 99-119.

GAYÀ ESTELRICH, J. Ramon Llull en Oriente (1301-1302): circunstancias de un viaje. Studia Lulliana, Palma de Mallorca, v. 37, p. 25-78, 1997.

GEARY, Patrick. O mito das Nações: a invenção do nacionalismo. São Paulo: Conrad Editora do Brasil, 2005.

HEERS, Jacques. Escravos e domésticos na Idade Média no mundo mediterrâneo. São Paulo: Difel, 1983.

HERMANS, Erik. Introduction. In: HERMANS, Erik (ed.). A Companion to the Global Early Middle Ages. Leeds: Arc Humanities Press, 2020. p. 01-12.

HILLGARTH, Jocelyn Nigel. Ramón Llull y el lulismo en la Francia del siglo XIV. Barcelona: Institut d’Estudis Catalans, 2018.

HOLMES, Catherine; STANDEN, Naomi. Defining the Global Middle Ages. Medieval Worlds, Viena, n. 1, p. 106-117, 2015.

JACOBY, David. Western commercial and Colonial Expansion in the Eastern Mediterranean and the Black Sea in the Late Middle Ages. In: ORTALLI, Gherardo; SOPRACASA, Alessio (ed.). Rapporti mediterranei, pratiche documentarie, presenze veneziane: le reti economiche e culturali (XIV-XVI secolo). Veneza: IVSLA, 2017. p. 03-50.

LAKOFF, George. The contemporary theory of metaphor. In: ORTONY, Andrew (ed.). Metaphor and thought. Cambridge: Cambridge University Press, 1993. p. 202-251.

LANGER, Johnni. O ensino de História Medieval pelos quadrinhos. História, Imagem e Narrativas, Rio de Janeiro, v. 8, p. 01-24, 2009.

LATOUR, Bruno. Reagregando o social: uma introdução à teoria do ator-rede. Salvador: Edufba, 2012.

LEE, Peter. Progressão da compreensão dos alunos em História. In: BARCA, Isabel (org.). Perspectivas em Educação Histórica. Actas das Primeiras Jornadas Internacionais de Educação Histórica. Braga: Universidade do Minho, 2001. p. 13-27.

LEÓN FLORIDO, F. Translatio Studiorum: Traslado de los libros y diálogo de las civilizaciones en la Edad Media. Revista General de Información y Documentación, Madri, v. 15, n. 2, p. 51-77, 2005.

LIBRO DE LAS BESTIAS. Adaptação: Aurora Díaz Plaja. Ilustrações: Pilarín Bayés. Barcelona: Ultramar Editores, 1986.

LIVRO DO GENTIO E DOS TRÊS SÁBIOS. Adaptação: Ignasi Moreta. Ilustrações: Àfrica Fanlo. Tradução para o português: Inês Castel-Branco. Barcelona: Pequena Fragmenta, 2016.

LÚLIO, Raimundo. Livro das bestas. São Paulo: Editora Giordano; Edições Loyola, 1990.

LÚLIO, R. O livro do gentio e dos três sábios. Petrópolis: Vozes, 2001.

LÚLIO, R. Vida coetânea. Coimbra: Ariadne Editora, 2004.

LÚLIO, R. O livro derradeiro. In: Raimundo Lúlio e as Cruzadas. Rio de Janeiro: Sétimo Selo, 2009a. p. 35-99.

LÚLIO, R. Romanç d’Evast e Blaquerna. Palma de Mallorca: Patronat Ramon Llull, 2009b.

LÚLIO, Raimundo. O livro da disputa entre Pedro e Ramon. In: FEITOSA, Márcia; ZIERER, Adriana (org.). Literatura e História Antiga e Medieval: diálogos interdisciplinares. São Luís: Edufma, 2010. p. 317-338.

MACEDO, José Rivair. Repensando a Idade Média no Ensino de História. In:

KARNAL, Leandro (org.). História na sala de aula: conceitos, práticas e propostas. São Paulo: Contexto, 2003. p. 109-126.

MACHADO, Ana Maria. Como e por que ler os clássicos universais desde cedo. Rio de Janeiro: Objetiva, 2002.

MALERBA, Jurandir. História da historiografia e perspectiva global: um diálogo possível? Esboços, Florianópolis, v. 26, n. 43, p. 457-472, 2019.

MARTÍN PASCUAL, L. Huella del Calila e Dimna en la literatura catalana medieval. In: ORTOLA, M.-S. (coord.). Énoncés sapientiels et littérature exemplaire. Nancy: Éditions Universitaires de Lorraine, 2013. p. 83-99.

MATEUS, Natasha Nickolly A. S. Ensino de História Medieval: a obra Doutrina para Crianças, de Ramon Llull e a produção do paradidático “Ramon Llull e a Idade Média”. Dissertação (Mestrado Profissional em História, Ensino e Narrativas) – Universidade Estadual do Maranhão, Centro de Educação, Ciências Exatas e Naturais, São Luís, 2018.

MOLINA, Ana Heloisa. Mapas Históricos: alguns apontamentos e uma abordagem pedagógica. In: ALEGRO, Regina Célia et al (org.). Temas e questões para o ensino de história do Paraná. Londrina: Eduel, 2013. p. 65-86.

MOORE, Robert I. A Global Middle Ages? In: BELICH, James; DARWIN, John; FRENZ, Margret; WICKHAM, Chris (ed.). The Prospect of Global History. Oxford: Oxford University Press, 2016. p. 80-92.

PARDO PASTOR, J. “Diálogo interreligioso” y Edad Media latina. Boletín de la Real Academia de Buenas Letras de Barcelona, Barcelona, v. 49, p. 433-446, 2004.

PEREIRA, Nilton Mullet. Imagens da Idade Média na Cultura Escolar. Revista Aedos, Porto Alegre, v. 2, p. 117-127, 2009.

PUIG MONTADA, J. Ramon Llull and the Islamic culture of the Mediterranean. In: AKASOY, A.; RAVEN, W (eds.). Islamic Thought in the Middle Ages. Leiden: Brill, 2008. p. 503-519.

RAMON LLULL, UN HOME FANTÀSTIC. Dossiê da revista Cavall Fort (n. 1289-1290). Texto: Mercè Canela e Eugènia Morer. Ilustrações: Lluïsot, Laura de Castellet, Pep Brocal i Quim Bou. Barcelona: Edicions Cavall Fort, 2016.

SELFA SASTRE, Moisés. La transmisión de la ideología medieval en la literatura infantil y juvenil actual: el caso de los exempla de el Llibre de les Bèsties (1289), de Ramon Llull, y sus adaptaciones infantiles y juveniles. Revista de Educação, Ciência e Cultura, Canoas, v. 24, n. 2, p. 71-79, 2019.

SILVA, Edlene. Livros didáticos e ensino de história: a Idade Média nos manuais escolares do Ensino Fundamental. História & Ensino, Londrina, v. 17, n. 1, p. 7-31, 2011.

SILVA, Marcelo Cândido da. Uma história global antes da globalização? Circulação e espaços conectados na Idade Média. Revista de História da USP, São Paulo, n. 179, 2020.

SILVEIRA, Aline Dias da. História global da Idade Média: estudos e propostas epistemológicas. Roda da Fortuna, Barcelona, v. 8, n. 2, p. 210-236, 2019.

VERGUEIRO, Waldomiro; RAMOS, Paulo. Os quadrinhos (oficialmente) na escola: dos PCN ao PNBE. In: VERGUEIRO, Waldomiro; RAMOS, Paulo (org.). Os quadrinhos na educação: da rejeição à prática. São Paulo: Contexto, 2009. p. 9-42.

VIGOTSKY, Lev Semenovich. A formação social da mente. São Paulo: Martins Fontes, 2007.

VILELA, Marco Túlio. Os quadrinhos na aula de história. In: RAMA, Ângela; VERGUEIRO, Waldomiro (org.). Como usar as histórias em quadrinhos em sala de aula. São Paulo: Contexto, 2014. p. 105-129.

VISITA del Joglar Pau. Colegio La Salle Palma, 2016. Disponível em: https://palma.lasalle.es/visita-del-joglar-pau-a-infantil/. Acesso em: 15 mar. 2020.

Published

2021-08-12

How to Cite

Souza, G. Q. de. (2021). Ramon Llull, the Global Middle Ages, and the Teaching of History: possible approaches. Esboços: Histories in Global Contexts, 28(48), 531–557. https://doi.org/10.5007/2175-7976.2021.e76832

Issue

Section

Article