Analysis of the phonological status of double rhotic, lateral and nasal consonants in Ancient Portuguese

Authors

  • Débora Aparecida dos Reis Justo Barreto UNESP/FAPESP
  • Gladis Massini-Cagliari

Keywords:

Double consonants, Rhotics, Laterals, Nasals, Ancient Portuguese

Abstract

This article aims to study phonological phenomena from medieval troubadours’ Portuguese, specifically analysing double rhotic, lateral and nasal consonants, graphically represented by <rr>, <ll/lh> and <nn/nh>. This study considers 250 medieval cantigas – 100 religious and 100 secular ones. Our goal is to verify whether these double consonants could be interpreted as geminate in phonological level, in intervocalic context, at that historical period. The analysis of the selected data is based on non-linear phonological theories. The methodology is based on the analysis of graphic variations and in the study of the phonological behaviour of these kind of consonants inside the syllable and word-internally. Data show that, between vowels, double rhothic, lateral and nasal consonants present the same status in Ancient Portuguese, that is, they can be interpreted as geminate in phonological level, because they correspond to elements that “count” as two. This interpretation could be validated since we could not find diphthongs before these double segments and proparoxytone words with <rr>, <ll/lh> and <nn/nh> in the onset of the last or penultimate syllable.

References

AFONSO X, O SÁBIO. Cantigas de Santa María: edición facsímile do Códice de Toledo (To). Biblioteca Nacional de Madrid (Ms. 10.069). Vigo: Consello da Cultura Galega, Galaxia, 2003.

ANGLÉS, H. La música de las Cantigas de Santa María del Rey Alfonso el sabio: fac-símil, transcripción y estudio critico por Higinio Anglés. Barcelona: Diputación Provincial de Barcelona; Biblioteca Central; Publicaciones de la Sección de Música, 1964.

BAGNO, M. Norma lingüística & preconceito social: questões de terminologia. In: Veredas. Juiz de Fora, v. 5, p. 71-83, ju./dez. 2003.

XX. Estudo das consoantes róticas nas cantigas medievais galego-portuguesas. Araraquara, 2019. Dissertação (Mestrado em Linguística e Língua Portuguesa) – FCL/UNESP.

XX. Análise do comportamento fonológico das consoantes líquidas do português dos trovadores. Araraquara, 2023. Tese (Doutorado em Linguística e Língua Portuguesa) – FCL/UNESP.

CAGLIARI, L. C. Fonologia do Português - Análise pela Geometria de Traços. 2ª ed. revista. Campinas: edição do autor, 1998.

CÂMARA JUNIOR, J. M. Para o estudo da fonêmica portuguesa. 1ª ed. Rio de Janeiro: Padrão, 1953.

CÂMARA JUNIOR, J. M. Estrutura da língua portuguesa. 15ª ed. Petrópolis: Vozes, 1985. [1ª ed. 1970]

CÂMARA JUNIOR, J. M. História e estrutura da língua portuguesa. 1ª ed. Rio de Janeiro: Padrão, 1975.

CASTILHO, A. T. de. Gramática do Português Falado. Volume 1: A Ordem. Campinas: Editora da Unicamp, 2003.

CASTILHO, A. T. de. História do Português Brasileiro: O Português Brasileiro em seu contexto histórico. São Paulo: Editora Contexto / Fapesp, 2018.

CANCIONEIRO Português da Biblioteca Vaticana (Cód. 4803): Reprodução fac-similada com introdução de L. F. Lindley Cintra. Lisboa: Centro de Estudos Filológicos, Instituto de Alta Cultura, 1973.

CANCIONEIRO da Biblioteca Nacional (Colocci-Brancuti): Cód. 10991. Reprodução fac-similada. Lisboa: Biblioteca Nacional, Imprensa Nacional – Casa da Moeda, 1982.

CANCIONEIRO da Ajuda: Edição fac-similada do códice existente na Biblioteca da Ajuda. Lisboa: Edições Távola Redonda, 1994.

CEDEÑO, R. A. N.; MORALES-FRONT, A. Fonología generativa contemporánea de la lengua española. Washington, DC: Georgetown University Press, 1999.

COLLISCHONN, G. A sílaba em português. In: BISOL, L. (Org.). Introdução a estudos de fonologia do português brasileiro. 4ª ed. rev. e ampl. Porto Alegre: EDIPUCRS, 2005, p. 101-129.

FARACO, C. A. Norma culta brasileira: desatando alguns nós. São Paulo: Parábola Editorial, 2008.

FIORAVANTI, C. Ataliba Teixeira de Castilho: o linguista libertário. Revista Fapesp. Edição 259. Setembro/2017. Disponível em: <https://revistapesquisa.fapesp.br/ataliba-teixeira-de-castilho-o-linguista-libertario/>.

GOLDSMITH, J. A. Autosegmental Phonology. Cambridge, MA, 1976. Tese (Doutorado em Linguística) – Cambridge.

GOLDSMITH, J. A. Autosegmental & metrical phonology. Oxford: Blackwell, 1990.

HALLE, M. Addendum to Prince’s “Metrical Forms”. In: KIPARSKY, P.; YOUMANS, G. (Orgs.). Phonetics and Phonology. Nova York: Academic Press, 1989, p. 81-86, V. 1: Rhythm and Meter.

HAYES, B. The prosodic hierarchy in meter. In: KIPARSKY, P.; YOUMANS, G. (Orgs.). Phonetics and Phonology. Nova York: Academic Press, 1989, p. 201-260, V. 1: Rhythm and Meter.

HAYES, B. Metrical Stress Theory: principles and case studies. Chicago: The University Of Chicago Press, 1995.

HOGG, R.; McCULLY, C. B. Metrical phonology: a coursebook. Cambridge: Cambridge University Press, 1987.

HORA, D.; BATTISTI, E.; MONARETTO, V. O. (Coord.) História do Português Brasileiro: Mudança fônica do Português Brasileiro. São Paulo: Contexto, 2019.

HYMAN, L. M. Phonology: theory and analysis. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1975.

LEÃO, Â. V. Questões de linguagem nas Cantigas de Santa Maria, de Afonso X. Ensaios: Associação Internacional de Lusitanistas (AIL). 2002. Disponível em:

<http://periodicos.pucminas.br/index.php/scripta/article/view/10371/0>. Acesso em: 09 jul. 2024.

LEÃO, Â. V. Cantigas de Santa Maria de Afonso X, o sábio. Aspectos culturais literários. São Paulo: Linear B; Belo Horizonte: Veredas & Cenários, 2007.

LOPES, G. V.; FERREIRA, M. P. et al. (2011-), Cantigas Medievais Galego Portuguesas [base de dados online]. Lisboa: Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA. Disponível em: <http://cantigas.fcsh.unl.pt>. Acesso em: 10 jul. 2024.

XX. Escrita do Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa: fonética ou ortográfica? In: Filologia e Linguística Portuguesa, São Paulo, n. 2, 1998, p. 159-178.

XX. Do poético ao lingüístico no ritmo dos trovadores: três momentos da história do acento. Araraquara: FCL, Laboratório Editorial, UNESP; São Paulo: Cultura Acadêmica, 1999.

XX. Cancioneiros Medievais Galego-Portugueses. Fontes, edições e estrutura. São Paulo: WMF Martins Fontes, 2007.

XX. Inovação Científica em Estudos Medievais: Descobrindo os sons do Português Arcaico. Revista da Anpoll. Vol. 1, nº 34, p. 17-50, Florianópolis, Jan./Jun. 2013.

XX. A música da fala dos trovadores: desvendando a prosódia medieval. 1ª ed. São Paulo: Editora UNESP Digital, 2015.

XX. Acentos em nomes. In: da Hora, Dermeval; Battisti, Elisa; Monaretto, Valéria Oliveira (Coord.) História do Português Brasileiro: Mudança fônica do Português Brasileiro. São Paulo: Contexto, 2019. p. 198-225.

MATTOS E SILVA, R. V. Estruturas trecentistas: elementos para uma gramática do Português Arcaico. Lisboa: Imprensa Nacional – Casa da Moeda, 1989.

MATTOS E SILVA, R. V. O português arcaico: fonologia, morfologia e sintaxe. São Paulo: Contexto, 2006.

METTMANN, W. Glossário. In: AFONSO X, O SÁBIO. Cantigas de Santa Maria. Coimbra: Universidade, 1972. v.IV: Glossário.

METTMANN, W. (Org.). Cantigas de Santa María (cantigas 1 a 100): Alfonso X, el Sabio. Madrid: Castalia, 1986.

MONGELLI, L. M. Fremosos cantares: Antologia da lírica medieval galego-portuguesa. São Paulo: Editora WMF Martins Fontes, 2009.

PARKINSON, S. As Cantigas de Santa Maria: estado das cuestións textuais. Anuario de estudios literarios galegos, Vigo, p. 179-205, 1998.

PERLMUTTER, D. Phonological Quantity and Multiple Association. In: GOLDSMITH, J. A. (ed.). The handbook of Phonological Theory. Oxford, UK: Blackwell, 1995, p. 307-317.

PRINCE, A. S. Metrical Forms. In: KIPARSKY, P.; YOUMANS, G. (Orgs.). Phonetics and Phonology. Nova York: Academic Press, 1989, p. 45-80, V. 1: Rhythm and Meter.

SELKIRK, E. The Syllable. In: HULST, H.; SMITH, N. (Org.). The structure of phonological representations (part. II). Dordrecht: Foris, 1982, p. 337-383.

WETZELS, W. L. Consoantes palatais como geminadas fonológicas no português brasileiro. In: Revista de Estudos da Linguagem, Belo Horizonte, v. 9, n. 2, 2000, p. 5-15, jul./dez.

ZUCARELLI, F. E. Ditongos e hiatos nas cantigas medievais galego-portuguesas. Araraquara, 2002. Dissertação (Mestrado em Linguística e Língua Portuguesa) – FCL/UNESP.

Published

2025-02-14