Esta es un versión antigua publicada el 2020-12-14. Consulte la versión más reciente.

Promoção à inovação por meio das políticas institucionais nas Universidades brasileiras: uma reflexão sobre as iniciativas aprovadas entre 2016 e 2020

Autores/as

  • Pollyana Carvalho Varrichio Universidade Federal de Sao Paulo (Unifesp)

DOI:

https://doi.org/10.5007/2175-8085.2020.e67407

Resumen

PROMOÇÃO À INOVAÇÃO POR MEIO DAS POLÍTICAS INSTITUCIONAIS NAS UNIVERSIDADES BRASILEIRAS: UMA REFLEXÃO SOBRE AS INICIATIVAS APROVADAS ENTRE 2016 E 2020




O presente trabalho tem como objetivo analisar o impacto do novo marco legal da CT&I na institucionalizac?a?o das poli?ticas de inovac?a?o pelas universidades brasileiras. Para tanto, baseou-se em pesquisa qualitativa, de cara?ter explorato?rio, fundamentada na sistematizac?a?o e ana?lise secunda?ria dos dados disponi?veis nos relato?rios do FORMICT (de 2010 a 2016) e nos websites das Universidades Federais e Estaduais do Brasil. Constatou- se que a legislac?a?o federal de 2016 constitui-se em importante mecanismo indutor para a elaborac?a?o e a publicac?a?o das poli?ticas de inovac?a?o nas universidades federais brasileiras. Entretanto, a legislac?a?o falha ao deixar lacunas quanto a? forma de avaliac?a?o desta poli?tica, quanto ao prazo para seu cumprimento pelas ICTs e ao deixar de remeter obrigatoriamente ao FORMICT, que ja? e? utilizado pelo MCTIC e preenchido anualmente pelos NITs. Tal situac?a?o gera perdas na efica?cia da poli?tica inovac?a?o nacional diante da inexiste?ncia de indicadores que possam permitir o acompanhamento sistematizado dos resultados das poli?ticas de inovac?a?o institucionais.

Biografía del autor/a

Pollyana Carvalho Varrichio, Universidade Federal de Sao Paulo (Unifesp)

Departamento de Administracao

EPPEN

Campus Osasco

Citas

BRASIL. Lei 10.973 de 02 de dezembro de 2004. Dispõe sobre incentivos à inovação e à pesquisa científica e tecnológica no ambiente produtivo e dá outras providências. Disponível em http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/_Ato2004-2006/2004/Lei/L10.973.htm (acesso em 22/03/2019).

BRASIL. Lei 13.243 de 2016 de 11 de janeiro de 2016. Dispõe sobre estímulos ao desenvolvimento científico, à pesquisa, à capacitação científica e tecnológica e à inovação e altera a Lei no 10.973, de 2 de dezembro de 2004, a Lei no 6.815, de 19 de agosto de 1980, a Lei no 8.666, de 21 de junho de 1993, a Lei no 12.462, de 4 de agosto de 2011, a Lei no 8.745, de 9 de dezembro de 1993, a Lei no 8.958, de 20 de dezembro de 1994, a Lei no 8.010, de 29 de março de 1990, a Lei no 8.032, de 12 de abril de 1990, e a Lei no 12.772, de 28 de dezembro de 2012, nos termos da Emenda Constitucional no 85, de 26 de fevereiro de 2015. Disponível em http://www.planalto.gov.br/CCIVIL_03/_Ato2015- 2018/2016/Lei/L13243.htm#art2 (acesso em 22/03/2019).

BRASIL. Decreto 9.283 de 07 de fevereiro de 2018. Regulamenta a Lei no 10.973, de 2 de dezembro de 2004, a Lei no 13.243, de 11 de janeiro de 2016, o art. 24, § 3o, e o art. 32, § 7o, da Lei no 8.666, de 21 de junho de 1993, o art. 1o da Lei no 8.010, de 29 de março de 1990, e o art. 2o, caput, inciso I, alínea "g", da Lei no 8.032, de 12 de abril de 1990, e altera o Decreto no 6.759, de 5 de fevereiro de 2009, para estabelecer medidas de incentivo à inovação e à pesquisa científica e tecnológica no ambiente produtivo, com vistas à capacitação tecnológica, ao alcance da autonomia tecnológica e ao desenvolvimento do sistema produtivo nacional e regional. Disponível em http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/_Ato2015-2018/2018/Decreto/D9283.htm (acesso em 22/03/2019).

BRESCHI, Stefano; LISSONI, Francesco; MONTOBBIO, Fabio. Open science and university patenting: A bibliometric analysis of the Italian case. In: Economic and Management Perspectives on Intellectual Property Rights. Palgrave Macmillan UK, 2006. p. 83-103.

BERCOVITZ, Janet; FELDMAN, Maryann. Entrepreneurial universities and technology transfer: A conceptual framework for understanding knowledge-based economic development. The Journal of Technology Transfer, v. 31, n. 1, p. 175-188, 2006. CAPELLI, Christopher. Technology transfer office as a business unit. AUTM Technology Transfer Practice Manual, v. 3, 2006. Disponível em https://www.autm.net/AUTMMain/media/ThirdEditionPDFs/V2/TTP_V2_P1_C2-1.pdf. Acesso em: 11 Ago. 2017.

CAPELLI, Christopher. Technology transfer office as a business unit. AUTM Technology Transfer Practice Manual, v. 3, 2006. Disponível em https://www.autm.net/AUTMMain/media/ThirdEditionPDFs/V2/TTP_V2_P1_C2-1.pdf. Acesso em: 11 Ago. 2017.

CARLSSON, Bo; FRIDH, Ann-Charlotte. Technology transfer in United States universities. Journal of Evolutionary Economics, v. 12, n. 1, p. 199-232, 2002.

CHAIS, Cassiane; GANZER, Paula Patricia; OLEA, Pelayo Munhoz. Technology transfer between universities and companies: two cases of Brazilian universities. Innovation & Management Review, vol. 15, issue 1, 2018.

CLARK, Burton. Creating entrepreneurial universities: organizational pathways of transformation. Issues in Higher Education, Emerald Group Publising Limited, 1997. DIAS, Alexandre Aparecido. GARNICA, Leonardo. O processo de transferência de tecnologia. In: PORTO, Geciane. Gestão da inovação e empreendedorismo. 1a. edição. Rio de Janeiro: Elsevier, 2013.

DIAS, Alexandre Aparecido. GARNICA, Leonardo. O processo de transferência de tecnologia. In: PORTO, Geciane. Gestão da inovação e empreendedorismo. Rio de Janeiro: Elsevier, 2013.

DI SANTE, Anne C. Di. The role of the inventor in the technology transfer process. Intellectual property management in health and agricultural innovation: A handbook of best practices, 2007.

DINIZ, Davi Monteiro; NEVES, Rubia Carneiro. Universidade e tecnologia empresarial: tempo de revisar a lei de inovação. Revista de direito, inovação, propriedade intelectual e concorrência, v.1, no. 2, 2015.

EDQUIST, Charles; HOMMEN, Leif. Systems of innovation: theory and policy for the demand side. Technology in Society. No. 21, 1999.

FISCHER, Bruno; SCHAEFFER, Paola R.; VONORTAS, Nicholas. Evolution of university- industry collaboration in Brazil from a technology upgrading perspective. Technological Forecasting & Social Change, v. 145, 2019.

FREEMAN, Christopher. The ‘National System of Innovation’ in historical perspective. Cambridge Journal of Economics, vol. 19, no. 1, p. 5-24, 1995.

GIL, Antonio Carlos. Métodos e técnicas de pesquisa social. 6a edição. São Paulo: Atlas, 2014.

LUNDVALL, Bengt-Ake. National systems of innovation – towards a theory of innovation and interactive learning, Londres, Pinter Publishers, 1992.

MACHADO, Hilda; SARTORI, Rejane, CRUBELLATE, João Marcelo. Institucionalização de Núcleos de Inovação Tecnológica em Instituição de Ciência e Tecnologia da Região Sul do Brasil. Revista eletrônica de Administração - REAd. vol. 23. no. 03. set/dez 2017. MACHO-STADLER, Inés; PÉREZ-CASTRILLO, David. Incentives in university technology transfers. International Journal of Industrial Organization, v. 28, n. 4, p. 362-367, 2010. MARTINS, Rubens de Oliveira. Os Núcleos de Inovação Tecnológica como estratégia das Políticas de Inovação do MCT (2004-2010). Latin American Journal of Business Management, v. 3, no. 2, 2012.

MACHO-STADLER, Inés; PÉREZ-CASTRILLO, David. Incentives in university technology transfers. International Journal of Industrial Organization, v. 28, n. 4, p. 362-367, 2010.

MARTINS, Rubens de Oliveira. Os Núcleos de Inovação Tecnológica como estratégia das Políticas de Inovação do MCT (2004-2010). Latin American Journal of Business Management, v. 3, no. 2, 2012.

MINISTÉRIO DE CIÊNCIA, TECNOLOGIA, INOVAÇÕES E COMUNICAÇÕES. Política de Propriedade Intelectual das Instituições Científicas, Tecnológicas e de Inovação no Brasil. Relatório FORMICT, anos 2010 a 2018.

MINISTÉRIO DE CIÊNCIA, TECNOLOGIA, INOVAÇÕES E COMUNICAÇÕES. Indicadores nacionais de ciência, tecnologia e inovação, 2019 (a).

MINISTÉRIO DE CIÊNCIA, TECNOLOGIA, INOVAÇÕES E COMUNICAÇÕES. Guia de Orientação para elaboração da política de inovação nas ICTs, 2019 (b).

MOWERY, D. C. et al. Ivory tower and industrial innovation: University-industry technology transfer before and after the Bayh-Dole Act. Stanford University Press, Stanford, California, 2015.

MARUYAMA, Ursula; RAPCHAN, Francisco. A contribuição da rede federal de educação profissional, científica e tecnológica para a inovação: uma análise do FORMICT 2015. XII Congresso Nacional de Excelência em Gestão e III Inovarse – Responsabilidade Social e Aplicada, 2016.

NELSON, Richard. National Innovation Systems A Comparative Analysis. Oxford University Press, New York & Oxford, 1993.

PARANHOS, Julia; CATALDO, Bruna; ANDRADE, Ana Carolina. O papel dos NITs na relação Universidade-Empresa no Brasil: características e desafios. XVII Congresso ALTEC 2017, 2017.

PERKMANN, Markus; WALSH, Kathryn. Engaging the scholar: three types of academic consulting and their impact on universities and industry. Research Policy, vol, 37, no. 10, p. 1884-1891, 2008.

PERKMAN, Markus; TARTARI, Valentina; McKELVEY, Maureen; AUTIO, Erkko; BROSTROM, Anders; D ́ESTE, Pablo; FINI, Riccardo; GEUNA, Rosa; HUGHES, Alan; KRABEL, Stefan; KITSON, Michael; LLERENA, Patrick; LISSONI, Francesco; SALTER, Ammon; SOBRERO, Maurizio. Academic engagement and commercialization: a review of the literature on university-industry relations. Research Policy, no. 42, 2013.

RAUEN, Cristiane; TURCHI, Lenita. Apoio à inovação por Institutos Públicos de Pesquisa: limites e possibilidades legais na interação ICT-Empresa. In: Turchi, Lenita & Morais, José Mauro (org.). Políticas de apoio à inovação tecnológica no Brasil – avanços recentes e propostas de ações. IPEA, Brasília: 2017.

RAPCHAN, Francisco; MARUYAMA, Ursula; LIMA, Araken. Interação Universidade- Empresa: caminhos para rede federal de educação tecnológica, Revista GEINTEC, v. 7, no. 3, 2017.

RUIZ, Sofia Araújo; MARTENS, Cristina Dai Prá. Universidades empreendedoras: um panorama de seus modelos e características. XX SemeAD - Seminários de Administração, nov/2017.

SANO, Hironobu; FILHO, Mario Jorge França Montenegro. As técnicas de avaliação de eficiência, eficácia e efetividade na gestão pública e sua relevância para o desenvolvimento social e das ações públicas. Revista Desenvolvimento em Questão, ano 11, no. 22, 2013. SIEGEL, Donald; WALDMAN, David; LINK, Albert. Assessing the impact of organizational practices on the relative productivity of university technology transfer offices: an exploratory study. Research Policy 32, p.27-48, 2003.

SILVA, Antonio Suerlilton Barbosa; PAIVA E SILVA, Romulo, MARQUES, Carla Susana; CAMPOS, Fred Leite Siqueira; VIRGINIO, Francisco Edson Ponciano. Inovação e propriedade intelectual: evidenciando a contribuição dos Núcleos de Inovação Tecnológica. Anais da ALTEC, XVI Congresso Latino-Iberoamericano de Gestão da Tecnologia, Curitiba/Brasil, 2015.

SILVA, Rômulo de Paiva; SILVA, Antônio Suerlilton Barbosa. A contribuição dos Núcleos de Inovação Tecnológica brasileiros: uma leitura dos relatórios do FORMICT. Anais do Congresso de Iniciação Científica da FEP (2010-2016), 2016. Disponível em: http://revista.fepi.br/revista/index.php/revista/article/view/357. Acesso em 20 ago. 2019.

THURSBY, Jerry; THURSBY, Marie. Who is selling the ivory tower? Sources of growth in university licensing. Management science, v. 48, n. 1, p. 90-104, 2002.

TOLEDO, Patricia Magalhães. A gestão da inovação em universidades: evolução, modelos e propostas para instituições brasileiras. Tese (doutorado em Política Científica e Tecnológica), Instituto de Geociências, Unicamp, Campinas/SP, 2015.

Publicado

2020-12-14

Versiones

Número

Sección

Artigos